Ο ξένος αντιπροσωπεύει από τις απαρχές της ιστορίας κάτι το φοβερό. Προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα φόβου, ανασφάλειας, αλλά και γοητείας, ως κάτι εξωτικό. Συχνά αισθανόμαστε ότι απειλεί τα ήθη και τον τρόπο ζωής μας,. Άλλοτε είναι μια ευκαιρία για διάλογο με το διαφορετικό ή για περιπλάνηση και παρατήρηση. Αν υπάρχει δε ένας λαός που συμπυκνώνει όλες αυτές τις τάσεις στην αντίληψή του για τους ξένους, αυτός είναι οι αρχαίοι Έλληνες. Στο κείμενο αυτό θα προσπαθήσουμε να διακρίνουμε τα πρίσματα, μέσα απ’ τα οποία έβλεπαν οι Ελληνες τους ξένους.

«Όλοι εμείς οι εγγράμματοι του δυτικού κόσμου είμαστε γιοι και κόρες του Ομήρου». Αυτά ήταν τα λόγια του κορυφαίου κριτικού λογοτεχνίας Harold Bloom (+2019), για να περιγράψει την χωρίς αντίπαλο επίδραση του ομηρικού έργου στη δυτική λογοτεχνία. Τα ομηρικά έπη θεωρούνται το ορόσημο για την παγκόσμια είσοδο στον κόσμο της εγγραμματοσύνης και τη βίαιη αποκοπή από την προφορικότητα.

Στη σύγχρονη Ελλάδα της μακραίωνης χριστιανικής ηθικής παράδοσης, η συζήτηση για την αρχαία ελληνική θρησκεία μοιάζει καταρχήν παράταιρη. Επιπλέον, η επιστημονική πρόοδος σε όλα τα πεδία μας απομάκρυνε από δοξασίες και προλήψεις. Γιατί λοιπόν να κάνουμε μια τέτοια συζήτηση; Κατά πρώτον, γιατί η αρχαία ελληνική θρησκεία είναι πολυεπίπεδη και πολυσυλλεκτική κι εξελίχθηκε συν τω χρόνω όπως και οι άνθρωποι. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές εκφάνσεις της και δεν είναι όλες ξένες σε μας.